Có những món bánh không chỉ để ăn, mà còn để nhớ. Bánh ít lá gai – món bánh dân dã của miền Trung, đặc biệt là Bình Định – là một thứ quà quê mang theo cả tuổi thơ, cả tấm lòng của người làm bánh. Bánh nhỏ xinh, màu đen thẫm, mùi thơm thoảng mùi lá gai, dẻo dính vỏ nếp, nhân ngọt bùi từ đậu xanh hay dừa... ai từng ăn rồi sẽ chẳng bao giờ quên.

Nguồn gốc và ý nghĩa

Bánh ít lá gai gắn với người miền Trung, đặc biệt là vùng Bình Định, Quảng Nam, Quảng Ngãi. Món bánh gói trong lá chuối, hình chóp nón nhỏ, thường được làm trong các dịp lễ Tết, cúng giỗ, cưới hỏi.

Câu ca quen thuộc:

“Bánh ít trao chàng, chàng mang đi hỏi vợ...”
không chỉ nói lên sự ngọt ngào của tình yêu quê hương mà còn thể hiện bánh ít là biểu tượng cho sự thủy chung, nghĩa tình son sắt.

Nguyên liệu làm bánh ít lá gai (khoảng 10–15 cái)

Phần vỏ bánh:

• Lá gai tươi: 200g (hoặc khô: 100g)

• Bột nếp: 300g

• Đường đen (hoặc đường thốt nốt, đường mật): 150g

• Dầu ăn hoặc mỡ gà: 1 muỗng canh

Phần nhân bánh:

• Đậu xanh cà vỏ: 150g

• Đường: 80–100g

• Dừa nạo (tùy chọn): 50g

• Muối: 1 nhúm nhỏ

• Vani hoặc dầu chuối (1 ít)

Lá gói:

• Lá chuối tươi: rửa sạch, phơi nắng cho mềm hoặc luộc sơ

Cách làm chi tiết bánh ít lá gai

1. Sơ chế lá gai

– Lá gai rửa sạch, bỏ gân, luộc chín mềm (nếu là lá khô thì ngâm trước 6–8 tiếng).
– Vớt ra để ráo, xay nhuyễn mịn với ít nước.
– Trộn lá gai đã xay với bột nếp, nhào kỹ cùng đường và dầu ăn đến khi thành khối bột mịn, dẻo, không dính tay. Ủ bột khoảng 30 phút.

2. Làm nhân bánh

– Đậu xanh ngâm mềm, hấp chín, tán nhuyễn.
– Bắc chảo, sên đậu với đường, dừa nạo (nếu có), muối, chút dầu ăn đến khi hỗn hợp khô ráo, dẻo, vo được viên.
– Cho chút dầu chuối hoặc vani tạo mùi thơm nếu thích.
– Vo thành những viên nhỏ đều tay.

3. Gói bánh

– Bẻ lá chuối thành miếng hình vuông nhỏ (cỡ bàn tay).
– Thoa dầu vào tay, ngắt 1 cục bột, ấn dẹp, cho viên nhân vào giữa, bọc kín lại.
– Đặt vào giữa miếng lá, gói thành hình chóp, gấp mép kỹ.

Bánh ít truyền thống có hình chóp nhọn, nhỏ xinh. Tay nghề cao thì gói rất nhanh và đều.

4. Hấp bánh

– Xếp bánh vào xửng đã lót lá chuối.
– Hấp lửa vừa trong 25–30 phút.
– Khi bánh chín, lớp vỏ trong, đen bóng, mùi thơm từ lá gai tỏa lên là đạt.

Thưởng thức bánh ít lá gai

– Bánh ăn lúc còn ấm là ngon nhất. Vỏ mềm, dẻo, ngọt thanh mùi đường mật.
– Nhân đậu xanh bùi ngậy, dừa sần sật thơm.
– Có thể bảo quản bánh trong ngăn mát 2–3 ngày, hấp lại khi ăn sẽ dẻo như mới.

Mẹo nhỏ cho bánh ngon đúng điệu

– Lá gai chọn lá bánh tẻ, không quá già, sẽ thơm và ít xơ.
– Nhào bột kỹ, nêm đường đậm một chút vì nhân sẽ ngọt nhẹ.
– Khi gói bánh, lá phải mềm, không sẽ dễ rách.
– Nếu không có lá chuối, có thể dùng giấy nến để tạo hình nhưng sẽ thiếu mùi thơm đặc trưng.